କାରା କବିତା

ଗୋପବନ୍ଧୁ ଦାସ

ସୂଚୀପତ୍ର

ନିତ୍ୟଧାମ ନୀଳାଚଳ

ବ୍ୟଥିତ ପ୍ରାଣର ଅନ୍ତିମ ଅଶ୍ରୁ

(ଜଣେ ଆଜୀବନ ସହକର୍ମୀଙ୍କ ପ୍ରତି)

କାହା’ଗେ ଗାଇବି ପରାଣ-ସଙ୍ଗୀତ

କା ପାଶେ ବାଇବି ଅନ୍ତର-ବୀଣା,

କା କାନେ କହିବି; ମରମ ବେଦନା

ମନକଥା ମନେ ରହିଲା ସିନା !

ଜୀବନ-ପ୍ରଭାତେ ଆପଣାର ବୋଲି

କରିଥିଲି ଯାକୁ ପରାଣ-ସଖା,

ସେ ତ ନ ଜାଣିଲା ମୋ ଅନ୍ତର ଗତି

ଦେଲା ମୋ ପରାଣେ ଦାରୁଣ ଧକ୍କା ।

ଯା ମୁଖ ଅନାଇଁ ଅନ୍ତିମ ସଙ୍କେତ

ଦେଇ ଲଭିଥାନ୍ତି ଶେଷ ସାନ୍ତ୍ୱନା,

ମୋ ନେତ୍ର-ଲୋତକେ ସତ୍ୟ ସରଳତା

ନ ଦେଖି ଦେଖେ ସେ ନୀଚ ଛଳନା ।

ଯାର ଗଉରବେ ମୋ ଭାଗ୍ୟ ବିଭବ

ଯାର କୃତିତ୍ୱ ଏ ପ୍ରାଣ ଉଲ୍ଲାସେ,

ମୋର ଉପଯୋଗେ ସେ ଯେବେ କାତର

ଏ ଜୀବନ ଆଉ କି ସୁଖ ଆଶେ ?

ଜୀବନ କି ଖାଲି ନିରାଶାର ବାଲି,

ମରୁ-ମରୀଚିକା ସେନେହ ପ୍ରୀତି,

ତେବେ କି ଆଶାରେ କହ ଏ ସଂସାରେ

ପର ଲାଗି ନର ମରୁଚି ନିତି ?

ପ୍ରେମ ପରା ସହେ ସହି ସୁଖ ପାଏ

ପ୍ରେମ ନ ଜାଣଇ କେବେ ଶୋଚନା,

ପ୍ରିୟଜନେ ନୁହେ ପ୍ରେମିକ ବିମୁଖ

ହେଲେ ହେଉ ଯେତେ ଗୁରୁ ଗଞ୍ଜଣା ।

ମୋ ପ୍ରେମ କି ସତେ କେବଳ ଛଳନା

ଲୋଡ଼େ ଅଲକ୍ଷିତେ ଆପଣା ସୁଖ ?

କରୁଛି କି ମୁହିଁ ଆତ୍ମ-ପ୍ରବଞ୍ଚନା

ତେଣୁ ମୋ ମନେ ଏ ଦାରୁଣ ଦୁଃଖ ।

ଲଭିଅଛି ଏବେ ଆତ୍ମପରିଚୟ

ଲଭିଅଛି ମୋର ହୃଦ କାଳିମା,

କର ପ୍ରାଣସଖା ତିବ୍ର କଷାଘାତ

ପରଖ ଏ ହୃଦ ସହନ ସୀମା ।

ବିଷାକ୍ତ ନୟନେ ମୋ ସରଳ ପ୍ରାଣେ

ଦେଖ ଯେବେ ସଖା କପଟ-କାଳି,

ଆଖି ପୋଛି ଦେଖ ମୋ ହୃଦେ ତୋ ହୃଦ,

ଆତ୍ମପରିଚୟେ ନ ଦିଅ ଗାଳି ।

ଗାଳି ଗଞ୍ଜଣାକୁ ନାହିଁ ମୋର ଛଳ

ତୁମ ଅନୁତାପ ଏକ ଶୋଚନା,

ପାଅ ଯେବେ ସୁଖ ସେ କଟୁ ବଚନେ

ଦେବ ତା ମୋ ହୃଦେ ମଧୁ ମୁର୍ଚ୍ଛନା ।

ଫୁଲ ପରି ପ୍ରେମ ଝାଉଁଳେ କି ବନେ

ପ୍ରେମ ଯେ ଅନନ୍ତ ଅକ୍ଷୟ ଧାରା,

ଦୂର କଲେ ମତେ ହେବ କି ଅନ୍ତର

ତୁମେ ଯେ ମୋ ପ୍ରାଣ-ପ୍ରଣୟ-କାରା ।

ଏ ଜୀବନେ ପ୍ରେମ ନୁହେ ଅବସାନ

ଅନ୍ୟ ସ୍ଥାନେ ପୁଣି ହେବ ତ ଦେଖା,

ଶୁଦ୍ଧ ନେତ୍ରେ ତହିଁ ଦେଖିବ ମୋ ହୃଦେ

ପ୍ରେମ ରସାଣିତ ଅମୃତ ଲେଖା ।

ପ୍ରେମେ ଅବଗାହି ନିଜ ପରିଚୟ

ପାଇଅଛି ମୁଁ ଏ କ୍ଷୁଦ୍ର ଜୀବନେ,

ମୋ ହୃଦ-କଲ୍ଲୋଳ ଉଛୁଳେ ଉଲ୍ଲାସେ

ଜଳେ ସ୍ଥଳେ ଫଳେ ଫୁଲେ ଗଗନେ ।

ଶତ ଆବର୍ଜନା ସହସ୍ର ତାଡ଼ନା

କିବା ଶତ ସ୍ନିଗ୍ଧ ସୁମନ-ହାର,

ଏ ପ୍ରେମେ-କଲ୍ଲୋଳେ ସମାନ ସକଳେ

ପରମ ସାଦର ସ୍ନେହ ସମ୍ଭାର ।

ନିଜକୁ ଭୁଲି ମୁଁ ପାଇଅଛି ସଖା

ନିଜ ପରିଚୟ ନିଜ ତୃପତି,

ତବ କଷାଘାତେ ଜନମିଛି ମୋର

କଠୋର ପ୍ରହାର ସହା ଶକତି ।

ଗାଢ଼ ଆଲିଙ୍ଗନ ସୁଚାରୁ ଚୁମ୍ବନ

ଅଶ୍ରୁଧାରା ଯେଉଁ ପ୍ରେମ ବ୍ୟଞ୍ଜନା,

ଲୋହିତ ଲୋଚନ ନିଷ୍ଠୁର ବଚନ

ଓଲଟ ଈକ୍ଷଣେ ତାର ଲାଞ୍ଛନା ।

ଏ ବେନି ବିଭାବ ହେଲା ଅନୁଭବ

ଅଳପ ଦିବସେ ତୁମ ସଙ୍ଗତେ,

କେତେ ସୁଖଦୁଃଖ ସୁହାସ ଲୋତକ

ନିଭାଇଲି ଏହି ଅଙ୍ଗେ ଗୁପତେ ।

ତବ କୋପାନଳେ ବିଦଗଧ ହୋଇ

ଝଳିଛି ଦି’ଗୁଣେ ଏ ମୋ ପରାଣ,

ବୁଝିଛି ଜଗତେ ରୋଷ ତୋଷ ବେନି

ପ୍ରେମମୟଙ୍କର ପ୍ରେମ ପ୍ରଦାନ ।

ତାଙ୍କ ପ୍ରେମ-ରାଜ୍ୟେ ନାହିଁ ଅସୁନ୍ଦର

ଅସତ୍ୟ ଅନ୍ୟାୟ ଅଶୁଭ ବିନ୍ଦୁ

କି ମୋର ଭାବନା ମୋ ପ୍ରାଣ-ପ୍ରବାହ

ଭେଟିଅଛି ଆଜି ସେ ପ୍ରେମସିନ୍ଧୁ ।

କାହିଁ ଅଛ ?

କାହିଁ ଅଛ ନାଥ ପରାଣ ଦେବତା

ଦେଖାଦିଅ ମତେ ଥରେ ହେ,

ଭବ-ପାରାବାରେ ବିଷମ ପ୍ରହାରେ

ଏ ହୃଦୟ ମୋର ଥରେ ହେ ।

ତୁମେ ପରା ପ୍ରଭୁ ମୋ ଅନ୍ତରଯାମୀ

ଦିଶୁନାହିଁ ତ ଅନ୍ତରେ ହେ,

ରହିଥିଲେ ଲୁଚି ଦିଅ ବେଗେ ସୂଚି

ଦେଖାହେବ କି ମନ୍ତରେ ହେ ।

ସାରା ବିଶ୍ୱ ଭରି ପ୍ରକାଶିଛ ହରି !

ବେଦ ବନ୍ଦେ ସଙ୍ଗୀତରେ ହେ,

ରୂପ ରେଖ କାହିଁ ଏବେ ଦିଶୁ ନାହିଁ

ବାହାରେ କିବା ଭିତରେ ହେ ।

ସେ ଦିବ୍ୟ-ଅଞ୍ଜନ ପ୍ରଭୁ ନିରଞ୍ଜନ !

ଦିଅ ଏ ନେତ୍ରରେ ବାରେ ହେ,

ତବ ଜ୍ୟୋତିରେଖା ହେଉ ପଥେ ଦେଖା

ଆଜି ଅମା-ଅନ୍ଧକାରେ ହେ ।

ଆହା ଚାଲିଗଲେ !

କି ମୋହନିଦ୍ରା ମୋତେ ଘୋଟିଥିଲା

କିପାଁ ପାପ ଆଖି ନ ଫିଟିଲା । ଘୋଷା ।

ପାଖରେ ମୋର ବସି

ଚାରୁ ମୋହନବଂଶୀ

ବଜାଇ କି ବେଗେ ସେ ଚାଲିଗଲା ।

ଡାକିଲା କେତେ ଥର

ହେବାକୁ ଉଜାଗର,

ପଦେ ହେଲେ ଉତ୍ତର ନ ଆସିଲା ।

ମୋ କକ୍ଷ ଅନ୍ଧକୂପ

ସେ ପ୍ରଭାମୟ ରୂପ

ଆଲୋକ କାହିଁ କ୍ଷଣେ ଲିଭିଗଲା ।

ନ ମେଲିଲି ନୟନ

ପଥେ ପଡ଼ିବା ଧନ

ଏ ଭାଗ୍ୟହୀନ ନେତ୍ର ନ ଦେଖିଲା ।

ପିତୃପକ୍ଷ ତର୍ପଣ

ବନ୍ଦୀର ବିରହ-ବ୍ୟଥା

ବନ୍ଦୀର ସାନ୍ଧ୍ୟ ଭକ୍ତି

ବନ୍ଦୀର ସ୍ୱଦେଶ ଚିନ୍ତା

ବାହାରେ ବହଇ କେଡ଼େ ସୁଶୀତଳ

ମଧୁର ମଳୟ ମୃଦୁ ମରୁତ,

ନବ ମଲ୍ଲୀକଢ଼ି ମୁଡ଼ୁକି ହସଇ

ଭ୍ରମର ଦୋଳାଏ ପ୍ରେମେ ତା ବୃନ୍ତ ।

କବାଟ ଫାଙ୍କରେ ଚାହିଁଲେ ବାଙ୍କରେ

ଥରେ ଥରେ ଆସେ ଚୋରା ପବନ

ସେ କି ଗୁପ୍ତଚର, ବାହାର ଖବର

ଦେଇ ଲୁଚି ଚାଲିଯାଏ ବହନ ।

ସେ ସ୍ନିଗ୍ଧ ପରଶେ ନିମିଷ ସଂଭାଷେ

ତାପିତ ପ୍ରାଣ ମୋ ପୂରେ ପୁଲକେ,

କେତେ ସୁଖସ୍ମୃତି ଜାଗେ ଏ ଅନ୍ତରେ

କେତେ ଚାରୁଚିତ୍ର ନାଚେ ପଲକେ ।

ମନେ ଏବେ ଆସେ ତରୁଣ ବୟସେ

ବୁଲୁଥିଲି ଯେବେ ଭାର୍ଗବୀ ତୀରେ,

ପୁନାଙ୍ଗ ବକୁଳ- ସୌରଭ ସଂକୁଳ

ସୁବାସ ଶୀତ ସଞ୍ଜ ସମୀରେ ।

କ୍ଷୀଣତୋୟା ନୀରେ କେଳେ ଧୀରେ ଧୀରେ

ସୁମଞ୍ଜୁଳା ଲଘୁ ଲହରୀମାଳା,

ଦକ୍ଷିଣ ଦିଗକୁ କୁଞ୍ଚିତ କୁନ୍ତଳ

ମେଲାଇ ଦେଇଛି କି ପଲ୍ଲୀବାଳା ।

ଗ୍ରାମ-ସୀମାନ୍ତିନୀ ଚହଲାଇ ପାଣି

କଳସରେ ଯେବେ ନିଅନ୍ତି ଭରି,

ନୀଳମଣି ଦାମ ପ୍ରାଏ ସେ ଲହରୀ

ଖଣ୍ଡେଦୂର କ୍ଷଣେ ଯାଏ ପ୍ରସରି ।

ଗାଈଆଳ ପିଲା ଗୋଠୁଁ ବାହୁଡ଼ାଇ

ଆଣୁଥାଏ ଗାଈ ବେଣୁ ବଜାଇ,

ହାଟକାମ ସାରି ଫେରନ୍ତି ବେପାରୀ

ଭଞ୍ଜ ଚଉପଦୀ ପଦ ପକାଇ ।

ଯାଗେଶ୍ୱରୀ ପାଶେ ଦୀପ ଦେଇ ବାସେ

ଆସନ୍ତି କୌତୁକେ କୁମାରୀ କୁଳ

କିଏ କରେ କଳି ଆନ ସଙ୍ଗେ ଖେଳି

କିଏ ବା ଗୋଟାଏ ବଉଳଫୁଲ ।

ଯାଉଁଳି କାନ୍ଧରେ କେବେ ବା ବନ୍ଧରେ

ଭଉଣୀ ଆଗରେ ଚାଲଇ ଭାଇ,

ଶାଶୁଘରେ ନିଏ ସନ୍ଧ୍ୟା ଦେଖି କହେ

ଚାଣ୍ଡେ ଗୋଡ଼ କାଢ଼ି ଚାଲିବା ପାଇଁ ।

ନବ ଯଉବନୀ କାଖେ ପିଲା ଘେନି

ଚାଲି ନ ପାରଇ ଜଘନ ଭାରେ;

ତା ଚାହିଁ ଚପଳ ଯୁବା ସଙ୍ଗୀଦଳ

ପରିହାସେ ଏକ ଆନକୁ ଠାରେ ।

କେତେ ଆଡ଼ୁ ଉଡ଼ି ଆସୁଛି ବାଦୁଡ଼ି

ଝୁଲନ୍ତି ପୁନାଙ୍ଗ-ଫଳିତ-ଶାଖେ,

ନଦୀ ଚପେ ଚପେ ପାଦପ ପ୍ରକମ୍ପେ

ଚପଳାଙ୍ଗୀ ଚାହେଁ ଚମକି ପାଖେ ।

କାହିଁ ନଦୀଜଳେ ମିଳି ଟୋକା ଦଳେ

ଗୋଳନ୍ତି ଗୋବର ଦେଖାନ୍ତି ହୁଳା

ମାଛ ଧରିବାର କରନ୍ତି ବିଚାର

ଦେଇ କାନିଖିଅ ବାଲି ଘୁମୁରା ।

ତୀର ସଇକତେ ଆଉ ପିଲା କେତେ

ଖେଳୁଥାନ୍ତି ଉଚ୍ଚେ ଟେକଣି ରାହା,

ଗୁଡ଼ିଆଦାଣ୍ଡରେ କେ କାହାକୁ ମାରେ

କିଏ ହସି ପୁଣି ଦେଖାଏ ବାହା ।

ହଳ ଲେଉଟାଇ ଆସୁଥାଏ ଭୋଇ

ମୁଣ୍ଡେ ଘାସଗୋଛା ହାତେ ପାଞ୍ଚଣ

ବଳଦ ଓଡ଼ାଇ ଦିଏ କେବେ ଗାଇ

“କିପାଁ ଛାଡ଼ିଗଲୁ ତୁ ଲଇକ୍ଷଣ !’’

ବାଟୋଇ ଭିକାରି ବନ୍ଧରୁ ଉତୁରି

ଆଶ୍ରୟ ଆଶାରେ ଗ୍ରାମରେ ପଶେ

ହୁଏ ଯହିଁ ଗୀତ ଉଚ୍ଚେ ଭାଗବତ

ଶୁଣିବାକୁ ତହିଁ ପିଣ୍ଡାରେ ବସେ ।

ପଡ଼ିଯାଏ କ୍ରମେ ଘରକଥା ମନେ

ଅତିଥି ଆଦର ଦେବ ଅର୍ଚ୍ଚନା,

କାରାଗାର କକ୍ଷେ କିପାଁଇଁ ଏ ବକ୍ଷେ

ଆଣିବି ଆଉ ସେ ବୃଥା ଭାବନା ।

ହେ ବସନ୍ତବାତ ମୋ ଦ୍ୱାରେ ଆଘାତ

କର ଭଲା ଆଉ ଥରେ ସଦୟେ,

ଦକ୍ଷିଣ ଦିଗର କହ ସମାଚାର

ସିଞ୍ଚ ଶାନ୍ତି-ସୁଧା କ୍ଷଣେ ହୃଦରେ ।

ମୋର ପ୍ରିୟସ୍ଥଳୀ କେତେ ନିଉଛାଳି

କରିଥିବେ ତବ ଆସିବା ବାଟେ,

ଦେଇଥିବେ ପରା କେତେ କି ବାରତା

ଶୁଣାଅ ମନ ମୋ ଅଛି ଉଚ୍ଚାଟେ ।

କରିଥିବ ଭେଟ ମଞ୍ଜୁଷା-ମୁକୁଟ

ମହେନ୍ଦ୍ର ଶଇଳ ସୁବାସ ଫୁଲ,

ତବ ସମାଗମେ ନାଚିଥିବ ପ୍ରେମେ

ଦୋହଲାଇ ତରୁ ଭୁଜସଂକୁଳ ।

ରସନା ନୟନ ନାସା ରସାୟନ

ସ୍ୱାଦ ଶୋଭା ଗନ୍ଧଭରା ଆଧାର,

ଗଞ୍ଜାମ-ମଣ୍ଡନ ସୁରମ୍ୟ ‘ଉଦ୍ୟାନ’

ଦେଇଥିବେ କେତେ କି ଉପହାର !

ଆମ୍ବ ରମ୍ଭା ବେଲ ଲେମ୍ବୁ ନାରିକେଲ

ପଣସ ସପୁରୀ ଖଜୁରୀ ତାଳ,

ବିଧିରକ୍ଷା ପାଇଁ ଆସିଥିବ ଛୁଇଁ

‘ଉଦ୍ୟାନ’ ର ନାନା ଫଳ ରସାଳ ।

କୃଶୋଦରୀ ଋଷି- କୁଲ୍ୟାକୁ ପରଶି

ଆସିଥିବ ଯେବେ ହେ ପବମାନ !

ତୀରବାସୀଙ୍କର ରାଗିଣୀ ମଧୁର

ଶୁଣିଥିବ ଚମ୍ପୂ ଲଳିତ ଗାନ ।

ଆଲିଙ୍ଗନ ଆଶେ ତବ ପଥପାଶେ

ଚିଲିକା ଆବେଗେ ଥିବ ଅନାଇଁ

ମୁକ୍ତନୀଳକେଶୀ ଶ୍ୟାମଶୋଭାରାଶି-

ଗିରି-ଶୀରି ସ୍ପୀତ ବକ୍ଷ ମେଲାଇ ।

ଚଞ୍ଚଳ ହିଲ୍ଲୋଳେ ଚାରୁ ଗଣ୍ଡସ୍ଥଳେ

ଚୁମ୍ବୁଥିବ ଯେବେ ଗାଢ଼େ ସମୀର,

ସୁନ୍ଦରୀ ସର୍ବାଙ୍ଗେ ଉଠୁଥିବ ରଙ୍ଗେ

ଅପୂର୍ବ ଉଲ୍ଲାସ କମ୍ପାଇ ନୀର ।

ପୁଳିନ କାନନେ ସ୍ନିଗ୍ଧ ସନସନେ

ଖେଳି ଯାଇଥିବ ପ୍ରେମ-ଲହରୀ,

ହଲିଯାଇଥିବ କେତେ କେତେ ନାବ

ଦେଖୁଥିବ ଖଣ୍ଡଦୂରେ ସୋଲରି ।

ମାଛରଙ୍କା ହଂସ ଗଣ୍ଡାଳି ସାରସ

ନାନା ଜାତି ଖଗ ଖଚିତ ମାଳି,

ଚିଲିକା-ବକ୍ଷରେ ଦୋଳିଥିବ ଯଥା

ନୀଳମେଘେ ଧାଡ଼ି ଧାଡ଼ି ବକାଳି ।

ଫେଡ଼ି ମୀନ ନେତ୍ର ଓଲାଟଇ ଗାତ୍ର

ଚାହିଁଲାବେଳକୁ ଚିଲିକା ପୁଣ

ଶୈଳ ପ୍ରତିଘାତେ ଶରମେ ତୁରିତେ

ଚାଲିଲା ବଢ଼ାଇ ଗତି ଦିଗୁଣ ।

ଆସିଥିବ ଉଡ଼ି ଭ୍ରମେ ପଥ ହୁଡ଼ି

ସିନ୍ଧୁ ସଇକତେ ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରଧାମ,

ପୁଣ୍ୟ ନୀଳାଚଳେ ମହୋଦଧି ଜଳେ

ସ୍ନାନେ ହୋଇଥିବ ଶୁଚି ଆରାମ ।

ସଞ୍ଚରି ସ୍ୱଚ୍ଛନ୍ଦେ ଭୃଙ୍ଗ ବାଲିକୁଦେ

ତାଳ ଲଙ୍କାଆମ୍ବ ଛାୟା ପନ୍ତାରେ

ନୀଳାଚଳପତି ପୟେରେ ପ୍ରଣତି

କରିଥିବ ପଶି ଦକ୍ଷିଣ ଦ୍ୱାରେ ।

ଶ୍ରୀପଦ ତୁଳସୀ ଶିରରେ ପରଶି

ଲଭିଥିବ ମହାମୋଦ ଅନ୍ତରେ,

ନୀଳଚକ୍ର ଚୂଳେ ପ୍ରେମ ଭକ୍ତିଭୋଳେ

ଦେଇଥିବ ନେତ ଉଡ଼ାଇ ଥରେ ।

ପୁଣ୍ୟ ଗନ୍ଧବହ, କର ଅନୁଗ୍ରହ

କହ ପ୍ରିୟ ପୁରୀ ସୁସମାଚାର,

କନ୍ଦର-ନିବାସୀ ପ୍ରଭୁ ବ୍ରହ୍ମରାଶି

କରୁଛନ୍ତି ଏବେ କେଉଁ ବିଚାର ?

ଗମ୍ଭୀରାରୁ କିବା ଶ୍ରୀମୁଖ ଆଦେଶ

ପଠାଇଅଛନ୍ତି ଦେବ ମୋ ପାଇଁ

କହ ବେଗେ ବାୟୁ, କ୍ଷୀଣ ହୁଏ ଆୟୁ

ରହିଥିବି କେତେ କାଳ ଅନାଇଁ ?

ନୀଳାଚଳବାସୀ ମୋତେ କି ଆଶ୍ୱାସି

କହିଛନ୍ତି କିଛି ଶୁଭ ବାରତା,

ସାଧାରଣ ସନ୍ଥ ସେବକ ମହନ୍ତ

ପକାନ୍ତି କି କେବେ ସ୍ୱରାଜ୍ୟ କଥା ?

ସାରି ଦରଶନ କ୍ଷେତ୍ର ପ୍ରଦକ୍ଷଣି

କରିଥିବ ପୁଣି ଉତ୍ତରଗତି

ଅଟାକାଇଥିବେ ପଥରେ ଟିକିଏ

ସତ୍ୟବାଦୀ କୁଞ୍ଜେ ତରୁବ୍ରତତୀ ।

ସୁମଧୁର ତାନେ ତବ ଆବାହନେ

ଗାଇଥିବ ପିକ ସ୍ୱାଗତ ଗୀତି

ବକୁଳ ତମାଳ ଦେଇଥିବେ ତାଳ

ପୂରି ଉଠିଥିବ ପରମ ପ୍ରୀତି ।

ଦେଉଳେ ପ୍ରବେଶି ଗୋପେୀନାଥ ବଂଶୀ-

ରନ୍ଧେ ରଚିଥିବି ଅସ୍ଫୁଟ ସ୍ୱନ,

ରାଧିକା ଅଞ୍ଚଳ ଉଡ଼ାଇ ଚଞ୍ଚଳ

କରିଥିବ ଜାଣି ବେନିଙ୍କ ମନ ।

ହସି ଉଠିଥିବେ ଯୁଗଳ ମୂରତି

ଖସି ପଡ଼ଥିବ ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗୁ ଫୁଲ,

ନବଘନ ଶିରେ ଆହା କି ରୁଚିରେ

ହଲିଥିବ ବାଙ୍କ ମୟୂରଚୂଳ ।

ବଉଳ ସେବତୀ ମରୁଆ ମାଳତୀ

ଚମ୍ପା ନାଗେଶ୍ୱର ଜାଇ ଦଅଣା,

ଚହଟାଇ ବାସ ତବ ଚଉପାଶ

କରିଥିବେ ଗନ୍ଧବ୍ୟୁହ ରଚନା ।

ବରଜ ବିହାରୀ ଗୋପୀ ମନୋହରୀ

ଗୁପନ୍ତେ କରନ୍ତି ଯହିଁ ବିହାର,

କି ଉପମା ତାରେ ସେହି ସୁଷମାରେ

ସେହି ସ୍ଥାନ ପଟାନ୍ତର ତାହାର ।

ବସନ୍ତ-ମାଧୁରୀ କୁଞ୍ଜେ କୁଞ୍ଜେ ପୂରି

ପଡ଼ୁଥିବ ଯହିଁ ଉଛୁଳି ସତେ,

ଦେବଦତ୍ତ ଧାମ ମୋ ପ୍ରିୟ ଆଶ୍ରମ

ପଡ଼ିଛି କି ତବ ନୟନେ ପଥେ ?

ମୋ ସଖା ସୋଦର ପ୍ରିୟ ପରିକର

ଅନ୍ତେବାସୀ ବନ୍ଧୁ ପଡ଼ୋଶୀଗଣ

ଛନ୍ତି ତ କୁଶଳେ ବିରହ ବିକଳେ

ବିବଶ ବିଶଣ୍ଣ ନୁହେଁ ବଦନ ?

ସତ୍ୟବାଦୀ କୁଞ୍ଜ ଛୁରୀଅନା ପୁଞ୍ଜ

ଜାଣିଥିଲେ ଏଥି ତବ ସଞ୍ଚାର,

ଅବଶ୍ୟ ମୋ ପାଇଁ ଥିବେ ପଠିଆଇ

ମୃଦୁ ମଧୁମୟ ଗନ୍ଧ ସମ୍ଭାର ।

ଗନ୍ଧଭାରେ ଭରା ଆସିଥିବ ପରା

ଧୀରେ ଧୀରେ ସିଧା ଉତ୍ତର ଦିକେ,

ଲଙ୍ଘି ବିଲ ଗ୍ରାମ କଲ କି ବିଶ୍ରାମ

ଲିଙ୍ଗରାଜ ଦେବ ଦେଉଳ ଶିଖେ ।

ସର୍ବଗ୍ରାସୀ କାଳ ପ୍ରାଚୀନ ଉତ୍କଳ

କଳା କଉଶଳ କରେ ଗରାସ,

ବଭୈବ କଙ୍କାଳ ବିଲୋକି ଅନଳ

ପାଇଥିବ ପ୍ରାଣେ ଗଭୀର ପ୍ରାସ ।

କେତେ ଚମତ୍କାର ମନୋଜ୍ଞ ମନ୍ଦିର

ମିଶିଛି ମାଟିରେ ପଡ଼ିଛି ପଦା,

ଖଣ୍ଡ ଖଣ୍ଡ ଶିଳା ଖସି କାହା ଦେହୁଁ

ଉଭା ହୋଇଅଛି ପଥରଗଦା ।

ଶିଳ୍ପ ସିଦ୍ଧି ସୀମା ପାଷାଣ ପ୍ରତିମା

ଭାଙ୍ଗିଅଛି ମୁଖ, ତୁଟିଛି କର,

ପଡ଼ିଅଛି ବାଟେ କିବା ବଣ ପାଟେ

ହୋଇଅଛି କାହିଁ ତୁଠ ପଥର ।

ହଳ ମୁନେ କ୍ଷେତେ ବାହାରନ୍ତି କେତେ

ଖୋଦିତ ଅଖଣ୍ଡ ଅପୂର୍ବ ମୂର୍ତ୍ତି,

ତୁଟି ନାହିଁ ତିଳେ ଲାବଣ୍ୟ ସୁଷମା

ପ୍ରକାଶେ ସର୍ବାଙ୍ଗେ ଜୀବନ୍ତ ସ୍ପୁର୍ତ୍ତି ।

ଲାଗେ ଦକ୍ଷ ଶିଳ୍ପୀ ମନେ କି ବିକଳ୍ପି

ସଦ୍ୟ ଗଢ଼ି ରଖିଗଲା ଗୋପନେ,

କି ଅବା ମେନକା ଚାଲିଗଲା ଏକା

ଶିଶୁ ଶକୁନ୍ତଳା ଫିଙ୍ଗି ବିଜନେ ।

ନୃପତି ନବର- ପତନ ପ୍ରାଚୀର

ସଞ୍ଚାର ଦେଖାଏ ମୃତ୍ତିକା ସ୍ତୂପ ,

ଲତା ଗୁଳ୍ମରାଶି ଗଲାଣି ଗରାସି

କେତେ ସୁଗଠିତ ତଡ଼ାଗ କୂପ ।

ଶକ୍ତି ଛାଡ଼ି ବ୍ୟଙ୍ଗ କେତେ ଶିବଲିଙ୍ଗ

ପଡ଼ିଛନ୍ତି କାହିଁ ତା ପରିଚୟ?

ରହିଛି କେବଳ ଏଶ୍ୱର୍ଯ୍ୟର ଛାୟା

କି ବିଭବ ଆହା କି ବିପର୍ଯ୍ୟୟ !

ବିଧ୍ୱସ୍ତ ଐଶ୍ୱର୍ଯ୍ୟ ମଧ୍ୟେ ଧରି ଧୈର୍ଯ୍ୟ

ଉଭା ଲିଙ୍ଗରାଜ ତୁଙ୍ଗ ମନ୍ଦିର,

ମହା ଶମଶାନେ ଯଥା ବୀରାସନେ

ଯୋଗାରୂଢ଼ କଳ୍ପ ଯୋଗୀ ଶରୀର ।

ଶୈବାଳଆବୃତ ବିବର୍ଣ୍ଣ ବିକୃତ

ଦିଶଇ ବିରାଟ ଉନ୍ନତ କାୟା

ଗମ୍ଭୀର ଉଦାସେ ଚାହେଁ ଚଉପାଶେ

ତୁଟାଇଛି କି ସେ ଏ ଭାବମାୟା ?

ସେ ଗୁରୁ ଉଦାର ପୁରାଣ ସ୍ଥବିର

ସଦାଶିବ କଳ୍ପ ଶିବମନ୍ଦିର,

ବିପୁଳ ଆକୃତି ବିଲୋକି ପ୍ରଣତି

କରିଥିବ ପୂଜା ପାଦେ ସମୀର ।

ବେଶୀ ବେଳ ତହିଁ ନ ଥିବ ତ ରହି

କିଏ ସେ ରହିବ ହୃଦୟ ବହି ?

ସେ ବିଷାଦମୟ ଭଗ୍ନ ଦୃଶ୍ୟଚୟ

ଦେଖି କାହା ଛାତି ପାରିବ ସହି !

ଶମ୍ଭୁ ସୁକଲ୍ୟାଣ ଘେନି ସମୀରଣ

ବହିଥିବ ପୁଣି ଗତି ଉତ୍ତରେ,

ଦିପହଣ୍ଡ ଯାଇ- ଥିବ ବା ନ ଥିବ

ଭେଟିଥିବ ଖଣ୍ଡଗିରି ପଥରେ ।

ଦେଖିନାହିଁ କେତେ ଦିନୁଁ ଖଣ୍ଡିଗିରି

ଇତିହାସ ଯାର ଅଙ୍କେ ଅଙ୍କିତ,

ଅମର ଅକ୍ଷେରେ ନୀରବ-ଗମ୍ଭୀରେ

ଗାଏ ଯେ ଉତ୍କଳ-ଗୌରବ ଗୀତ ।

ପଡ଼େ ଏବେ ମନେ ପ୍ରଥମ ଯୌବନେ

ସୁଷମା ପିପାସା ଭାବ ଉନ୍ମାଦେ,

ଖଣ୍ଡଗିରି ଶିରୀ ଦେଖି ନେତ୍ର ଭରି

ଚିନ୍ତା ନିମଗନେ ବସିଲି ପାଦେ ।

କଳ୍ପନାର ପୋତେ କାଳ ପ୍ରତିସ୍ରୋତେ

ଭାସି ଦେଖିଲି ମୁଁ ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ ଛବି,

ଇତିହାସ ଯାର ନ କରେ ପ୍ରଚାର

ଚିନ୍ତି ନାହାନ୍ତି ଯା କାବ୍ୟରେ କବି ।

କାଳର ପ୍ରଭାବେ ଜନ ସ୍ମୃତିପଟୁ

ରୂପରେଖ ଯାର ଲିଭିଛି ଆଜି,

କଳିଙ୍ଗର ସେହି ଅତୀତ ବିଭବ

ଏର ଖାରବେଳ କୀରିତି ରାଜି ।

ବାଜେ ବୀରବାଜା କାହିଁ ରଣସଜ୍ଜା

କାହିଁ ବା ଲାଗିଛି ଗୁପ୍ତ ମନ୍ତ୍ରଣା,

ଦୂରଦେଶୁଁ ଦୂତ ବିଜୟ-ବାରତା

ଘେନିଆସି କରେ ଛାମୁରେ ଜଣା ।

ଶ୍ରମଣ ସନ୍ୟାସୀ ଦଳେ ଦଳେ ବସି

ଚାଲିଅଛି କାହିଁ ତତ୍ତ୍ୱବିଚାର,

ଗମ୍ଭୀର ନିର୍ଘୋଷେ ଲୋକ ଉପଦେଶେ

କାହିଁ ବା ଅହିଂସା ଧର୍ମପ୍ରଚାର ।

ଖଣ୍ଡଗିରି ଅଙ୍ଗେ ଶିଳ୍ପି ଶତ ଶତ

ଖୋଳନ୍ତି ନିଭଅତ ଗୁମ୍ଫା ନିରତେ,

କାହିଁ ଗୁପ୍ତଚର ରାଜ୍ୟ ସମାଚାର

ଏକାନ୍ତେ ଜଣାଏ ନୃପପୁରତେ ।

କଳ୍ପନାର ନେତ୍ରେ ଏହିପରି କେତେ

ଦିଶେ ଚିତ୍ର ଖଣ୍ଡଗିରି ଶରୀରେ,

ବିନଷ୍ଟ ସର୍ବସ୍ୱ ବୃଦ୍ଧ ଖଣ୍ଡଗିରି

ବିବକ୍ତ ପରାଏ ଉଭା ଗମ୍ଭୀରେ ।

ମହାକାଳ ନୀରେ ବୁଦ୍ବୁଦ ପରାଏ

ଯାଇଅଛି ମିଶି କଳିଙ୍ଗ-ଭୂତି

କଳିଙ୍ଗ-ସନ୍ତାନ ଭୁଲିଛନ୍ତି ଏବେ

କଳିଙ୍ଗର ନାମ ଗୌରବ ସ୍ମୃତି ।

ତଥାପି ସେ ଗାଥା ରଖିଅଛି ଗିରି

କାଳ ପରାଭବେ ଦେଖାଇ ହିଆ,

ଅତି ନାରଖାର ରାଣୀହଂସପୁର

ସାକ୍ଷ୍ୟ ଦେବାଲାଗି ଅଦ୍ୟାପି ଠିଆ ।

ଚୂଳୁଁ ମୂଳଯାଏଁ ଶୋଭେ ଶିଳାକାୟେ

ପ୍ରସାଦ ପ୍ରାଙ୍ଗଣ ଗୁମ୍ଫା ଦେଉଳ,

ତରୁଲତା ଦଳ ରୋଧିଛନ୍ତି ପଥ

ନିବସନ୍ତି ଯହିଁ ଶ୍ୱାପଦକୁଳ ।

ପଦପ୍ରାନ୍ତ ବାସୀ ସାଧୁ ଧର୍ମବେଶୀ

କହନ୍ତି ଅଦ୍ଭୁତ ବହୁ କାହାଣୀ

ଦେଖାନ୍ତି ଶ୍ରୋତାଙ୍କୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ପ୍ରମାଣ

କେତେ ଜୀର୍ଣ୍ଣସ୍ମୃତି କଠାଉ ଆଣି ।

ତାପସ ସାଧକ ଅଦ୍ୟାପି ଅନେକ

ନିବିଡ଼ ଅନ୍ଧାର ଗୁହା ଗରଭେ,

ଳୁଚି ରହିଛନ୍ତି ଗଭୀର ନିଶୀଥେ

ଶୁଣାଯାଏ ତାଙ୍କ ସଙ୍ଗୀତ ନଭେ ।

ଶୁଣିଛି ମୁଁ ନିଜେ କହନ୍ତି ସେ ତେଜେ

ପଥିକ ବଦନେ ଦେଖି ସଂଶୟ,

ନୁହେଁ ତା ବିଚିତ୍ର ବାହ୍ୟେ ବିଶ୍ୱେ ମାତ୍ର

ପ୍ରତିଫଳେ ନର ନିଜ ହୃଦୟ ।

ଅତିଥି ଆଦରେ ଅତି ଆଗ୍ରହରେ

କରିଥିବ ଖଣ୍ଡଗିରି ବନ୍ଦନ,

ବନ ଉପତ୍ୟକା ଗୁହା ଗର୍ଭେ ଏକା

ସ୍ୱଛନ୍ଦେ ସଞ୍ଚରିଥିବ ପବନ ।

ତବ ଆଗମନ ସନସନ ସ୍ୱନ

ଶୁଣି ଗିରିଗୁମ୍ପା ଦରି-କନ୍ଦର,

ଗାଇଥିବ ଗୀତ ଗୌରବ ସଙ୍ଗୀତ

ତୁମ ସ୍ୱର ସଙ୍ଗେ ମିଳାଇ ସ୍ୱର ।

ପୂର୍ବ ସୁଖସ୍ମୃତି ଦୁଃଖେ ମନେ ଆସେ

ବଢ଼ାଏ ବିଷାଦ ଦିଗୁଣ ପ୍ରାଣେ,

ତଥାପି ଉଷତ ବିଷାଦ ସଙ୍ଗୀତ

ସନ୍ତାପେ ସନ୍ତତ ସାନ୍ତ୍ୱନା ଆଣେ ।

କହ ସମୀରଣ କଲ କି ଦର୍ଶନ

ଶୁଦ୍ଧ ସାଧୁ ଆତ୍ମା ଗୁପ୍ତ ସଞ୍ଚାର,

ଖଣ୍ଡଗିରି ଚୂଳେ ବହଇ ନିରୋଳେ

ଯା ଅମର ସୁଧା ସଙ୍ଗୀତ ଧାର ।

ଏ ମୋ-କାରା ଦ୍ୱାରେ ଲାଗିଯାଅ ବାରେ

ସେ ଦୂର ସଙ୍ଗୀତ ଶୁଭୁ ମୋ କାନେ,

କମ୍ପି ଉଠୁ ମୋର ହୃଦ-ବୀଣା ତାର

ମୋ ଅନ୍ତର ଧ୍ୱନି ମିଶୁ ସେ ତାନେ ।

କି ଦେଖିଲି ଆଉ ହେ ବସନ୍ତ ବାୟୁ

କହ ବେଗେ କର ନାହିଁ ଛଳନା,

ତୁମ୍ଭେ କି ନ ଜାଣ ନିର୍ବାସିତ ପ୍ରାଣ

ସ୍ୱଦେଶ ସନ୍ଦେଶେ ପାଏ ସାନ୍ତ୍ୱନା ।

କଣ୍ଡଗିରି ପରେ ଉନ୍ମୁକ୍ତ ଅମ୍ବରେ

କରିଥିବି ନବଗତି ରଚନା,

ବାଟରେ ଅଟକ କଲା କି କଟକ

ମହାନଦୀ ନୀଳ-ନୀର-ବାସନା ।

ଉଦ୍‍ବେଗ ବାହାନା କରିଥିବ ସିନା

ଉପେକ୍ଷି ନ ଥିବ ତା ସମାଦର,

ଯେ ଯେତେ କର୍ମଠ କରେ କ୍ଷଣେ ମଠ

ପ୍ରେମ ପାଶୁଁ ହେବାବେଳେ ଅନ୍ତର ।

ଫୁଲିଉଠିଥିବ ମହାନଦୀ ବକ୍ଷ

କମ୍ପି ଉଠିଥିବ ଲହରୀହାର,

ପଠା ଖଡ଼ିପନ୍ତି ଥିବେ ମଥା ପୋତି

ମୃଦୁ ହାସେ ଦେଖି ଅଙ୍ଗ ବିକାର ।

ଦେଖିଥିବ ତହିଁ ବାରବାଟି ଦଶା

କ ବେଦନା ଥିବ ମରମେ ବାଧି,

ଉତ୍କଳର ବୀର- ବିହାର ପ୍ରାଙ୍ଗଣ

ଏବେ ସେ ଉତ୍କଳ-ଶୌର୍ଯ୍ୟ ସମାଧି ।

ଥିଲା ଦିନ ଯେବେ ନବତଳ ହର୍ମ

ଯୁଦ୍ଧଯାତ୍ରୀ ରାଜା ମେଲାଣି କାଳେ,

ଆଣି ନଦୀ ନୀର ସିଞ୍ଚିଲା ସମୀର

ସେଦବିନ୍ଦୁସିକ୍ତ ମହିଷୀ ଭାଲେ ।

ସ୍ନେହ-ସୁଧା ବିନ୍ଦୁ ଯେବେ ମୁଖି-ଇନ୍ଦୁ

ମଣ୍ଡିଲା ପ୍ରସରି ନେତ୍ର ଯୁଗଳେ,

ବିଞ୍ଚି ସୁଶୀତଳେ ହରିଲା କୌଶଳେ

ନ ପକାଇ ମୁକ୍ତାଫଳକ ତଳେ ।

ଯେବେ ରଣଜିତି ପୁରେ ଗଜପତି

ବାହୁଡ଼ିଲେ ହେଲା ଜୟ ଘୋଷଣା

ଆଳିଗଣ ମିଳି ଘେନି ଅର୍ଘ୍ୟଥାଳୀ

କଲେ ବନ୍ଦାପନା ବୀରଅଙ୍ଗନା ।

ବାଜିଲା ମହୁରୀ ଶଙ୍ଖ ଭେରି ତୁରି

ଉଡ଼ିଲା ଅମ୍ବରେ ଜୟ କେତନ;

ସେ ବିଜୟ-ଘୋଷ ନେଲ ଦଶଦିଶ

କମ୍ପାଇଲ କେତେ ତୁମ୍ଭେ ପବନ ।

ବନ୍ଦାପନା ଦୀପ ନଚାଇଲ ପୁଣି

ଉଡ଼ାଇଲ ବାମା ମଥା ଓଢ଼ଣା,

ତବ ଧୃଷ୍ଟପଣେ ପୁଲକିତ ପ୍ରାଣେ

ଦେଲେ ବ୍ୟାଜଗାଳି ବରବରଣା ।

ବାରବାଟି ଅଙ୍ଗେ ସେ ସୌଭାଗ୍ୟ ରଙ୍ଗେ

କରିଥିଲ ଅଭିନୟ ପବନ,

ଆଜି ତ ଦେଖିଛ ସେହି ବାରବାଟି

ଦେଖିଲ ସତ୍ୟ କି ଅବା ସ୍ୱପନ !

ନ’ତଳ ପ୍ରାସାଦ ସେ ଶୌର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପଦ

ବିଜୟ-ବାଜଣା ବିଜୟ-ଧ୍ୱଜା,

ବୀର କବିତାର ଶୌର୍ଯ୍ୟ ସମାଦର

ଉତ୍କଳର ବୀର ବିକ୍ରମୀ ପ୍ରଜା ।

ବାରବାଟି ଗଡ଼େ ନେତ୍ରପଥେ ପଡ଼େ

ଏବେ କି ସେ ପୂର୍ବ ଦୃଶ୍ୟପଟଳ,

ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଶୋଭେ ପତିନାଦେ କମ୍ପେ

ଆଉ କି ସରିତ ହୃଦ-କମଳ ।

କରପୂର ଉଡ଼ି କନା ଥିଲେ ପଡ଼ି

କନା ରଖିଥାଏ କର୍ପୂର ସ୍ମୃତି;

କନା ଯାଇ ନାଶ ରହିଲେ ପାଉଁଶ

ଧରିବ ତା ଦେଖି କିଏ ସେ ଧୃତି ?

ଉଚ୍ଚ ମାଟିଗଦା ରୁକ୍ଷ ରିକ୍ତ ପଦା

ପ୍ରାଚୀନ ଜାତିର ଶକ୍ତି ଶ୍ମଶାନ,

ନିରେଖି ମଳୟ ସଦୟ ହୃଦୟ

ହୋଇ କରିଥିବ ଶୋକେ ସମ୍ମାନ ।

ସେ ମୃତ୍ତିକା ସ୍ତୂପ ଶିରେ ଶ୍ୟାମଶଷ୍କ

ଚୁମ୍ବିଥିବ ଅଶ୍ରୁପୂର୍ଣ୍ଣ ନୟନେ,

କାଳାଗ୍ରାସ ନାଶ ଉତ୍କଳ ପୌରୁଷ

କଳ୍ପିଥିବ ତହିଁ ଧରା ଶୟନେ ।

ମହତ ନିଧନେ ସେ ମହତ ସ୍ଥାନେ

ପଡ଼ିଥିଲେ କ୍ଷୁଦ୍ର ଧୂଳିକଣିକା,

ଭକତି ଆଦର କରେ ଯେ ତାହାର

ସେ ଦିଏ ମହତ ହୃଦୟ ଶିକ୍ଷା ।

ତହୁଁ ମୁହୂର୍ତ୍ତେକେ ଅନ୍ଧାରୀ ମୁଲକେ

ପଶିଥିବ ଚଉଦିଗେ ସଞ୍ଚରି,

ଦାବାନଳ ସହ ପୁରୁଷ ପ୍ରବାହ

ତାପୁଥିବ ବନ ଶଇଳ ଦରୀ ।

ଯେ ରାଇଜ ପ୍ରଜା ନିତି ବଳିଭୋଜା

ଦେଇ ଅତି ଭୟେ କାଟନ୍ତି ଦିନ,

କଥା କହିବାର ନାହିଁ ଅଧିକାର

ନୁହେଁ ଧନପ୍ରାଣ ନିଜ ଅଧୀନ ।

ଯହିଁ ରାଜବଂଶେ କ୍ଷୀଣ ପୁଣ୍ୟବଶେ

ଦିଶେ ନାହିଁ କାହିଁ ଭାଗ୍ୟ ଲକ୍ଷଣ,

ତଥାପି ପ୍ରପଞ୍ଚ- ମଦେ ମତ୍ତ ସର୍ବେ

ନ ଦେଖନ୍ତି ଥରେ ଫେଡ଼ି ଈକ୍ଷଣ ।

ନିଦାଘେ ଶଇଳେ ଦାବାନଳ ଜଳେ

ପ୍ରଜାପୁରେ ଜଳେ ବରଷ ସାରା,

ଛାଡ଼ି ପଶୁ ବନ ଯାଏ ଆନ ସ୍ଥାନ

ପ୍ରଜା ବାପୁଡ଼ାର କାହିଁ ସେ ଚାରା ।

ପ୍ରସରେ ସ୍ୱଛନ୍ଦେ ଯହିଁ ଗିରିପଦେ

ନିରନ୍ତର ସ୍ୱଚ୍ଛ ନିର୍ଝର ଧାରା,

ଶୁଭ୍ର ତୋୟା ନଦୀ ବହେ ନିରବିଧି

ବନକଣ୍ଠେ ଯଥା ହୀରକହାର ।

ପିକ ଚକ୍ରବାକ ହଂସ କାରଣ୍ଡକ

ଶୁକ ସାରୀ ଯହିଁ ଗାଆନ୍ତି ନିତି

ନାନା ଫଳ ଫୁଲ କାନନ ମଞ୍ଜୁଳ

ଜନମାଏ ପ୍ରାଣେ ପବିତ୍ର ପ୍ରୀତି ।

ଶୁଭ୍ର ଶତଦଳ ସରେ ଢ଼ଳଢ଼ଳ

ମଞ୍ଜୁ ଗୁଞ୍ଜେ ଅଳି ଅସ୍ଫୁଟ ସ୍ୱନେ,

ଯହିଁ କୃଷ୍ଣସାର କରନ୍ତି ବିହାର

ସ୍ୱଚ୍ଛନ୍ଦେ ତଟିନୀ ତୀର କାନନେ ।

ମାଳତୀ ମାଧବୀ ସର୍ବଦା ସାଧବୀ

ଦେବଦାରୁ ଶାଳ ଭୂଜ ଆଶ୍ରୟେ,

ସୁଗୃହିଣୀ ସମ ଦିଅନ୍ତି ଆରାମ

ସ୍ନିଗ୍ଧ ଛାୟାଦାନେ ପାନ୍ଥ ହୃଦୟେ ।

ଶସ୍ୟ ଆଭରଣେ ଯହିଁ ଅନୁକ୍ଷଣେ

ହସେ ସଦା ମହୀ ସ୍ନିଗ୍ଧ ଶ୍ୟାମଳା,

ମାନବ ମାଧୁରୀ ସରଳ ଚାତୁରୀ

ପ୍ରକୃତି ସହଜ ଛାଞ୍ଚରେ ଢ଼ଳା ।

ଶୁଭ ଶୋଭାମୟ କମଳା ଆଳୟ

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରକାଶ ଅତି ବିଚିତ୍ର,

ଶାସକ ସ୍ୱଭାବ ବିନା ଯହିଁ ସର୍ବ

ସ୍ୱରଗ ସୁନ୍ଦର ଭାବେ ପବିତ୍ର ।

ବନୁ ବନାନ୍ତରେ କନ୍ଦରୁ କନ୍ଦରେ

ଅବାଧେ ବିହରିଥିବ ସେ ଦେଶେ,

କାହିଁ ଗୁଳଗୁଳି କାହିଁ ବା ଶୀତୁଳି

କାହିଁ ରହିଥିବ ହିଙ୍ଗୁଳା ବେଶେ ।

ପତ୍ର କୁଟା କାଠି ଧୂଳି ନାଲି ମାଟି

ଚକ୍ର ଆବର୍ତ୍ତନେ ଉଡ଼ାଇ ନଭେ,

ଉତ୍ତର ମୁଖରେ ଆପଣା ସୁଖରେ

ଚାହିଁଥିବ କାହିଁ କ୍ରୀଡ଼ାଶରଭେ ।

ଅନ୍ଧାରୀ ମୁଲକ ପ୍ରଜା ସୁଖଦୁଃଖ

କି ଦେଖି ଆସିଛ କହ ପବନ,

ସହି ନାନା ଦଣ୍ଡ ଦିଅନ୍ତି କି ତଣ୍ଡ

ଆସିଅଛି କିବା ନବ ଚେତନା ।

ସହି ଖରା ବର୍ଷା ଦୁଃଖେ ପଡ଼ି ଚଷା

ଆପଣା କ୍ଷେତରେ କରେ ଯେ ଚାଷ

ନୋହି ଭୟଭୀତ ଘେନି ଦାରା ସୁତ

ଖାଏ କି ସ୍ୱଚ୍ଛନ୍ଦେ ଅନ୍ନ ଗରାସ ।

କେହି ରାଜା ଜଣେ ବିଚାରେ କି କ୍ଷଣେ,

“ପରଜାଏ ମୋର ପୁଅ ସମାନ,

ପରଜାଙ୍କ ହିତ ମୋ ଜୀବନ-ବ୍ରତ

ପରାଜ ସୁଖେ ମୋ ସୁଖ ସମ୍ମାନ ।

ବିନା ପ୍ରଜାଶକ୍ତି ରାଜାର କି ଗତି

ରାଜା ପ୍ରଜା ନୁହେ ଶ୍ୟେନ କପୋତ,

ପ୍ରଜା-ଜଳ-ବିନ୍ଦୁ ମିଳି ରାଜ୍ୟ-ସିନ୍ଧୁ

ରାଜା ସେ ସଲିଳେ କେବଳ ସ୍ରୋତ ।”

ସାନ୍ତାଳ ସୁନ୍ଦରୀ ସଙ୍ଗୀତ ଲହରୀ

ଖେଳି ଯାଇଥିବ ପ୍ରବାହେ ତବ,

ବନବାସୀ ପ୍ରିୟ ସ୍ୱଚ୍ଛ ମଧୁମୟ

ଆଘ୍ରାଣ କଳ କି ପୁଷ୍ପ-ଆସବ ?

କହ ଗନ୍ଧବହ, ଅଛି କି ଉତ୍ସାହ

ଗିରି ବନବାସୀ ସକଳ ପ୍ରାଣେ,

ରୁକ୍ଷ ରମ୍ୟ ମୂର୍ତ୍ତି ଉନ୍ମୁକ୍ତ ପ୍ରକୃତି

ସ୍ୱାଧୀନତା ମନ୍ତ୍ର କି କହେ କାନେ ?

ବୀରତ୍ୱ ସାହାସ ସ୍ୱାଧୀନତା ବାସ

ଗିରିଶିଖେ କରିଥିବ ବିହାର,

ଦେଖିଛ କି କାହିଁ ରଖିଛି ଲୁଚାଇ

ସ୍ୱାଧୀନତା-ଶିଖା ଦରୀ-ଅନ୍ଧାର ।

ଅନ୍ଧାରୀ ମୁଲକେ ପଲକେ ପଲକେ

ମେଲିଥିବ ତବ ତରଙ୍ଗମାଳା,

ସେ ତରଙ୍ଗେ ଦୋଳି କୁସୁମ ଅଞ୍ଜଳି

ଢ଼ାଳିଥିବ ସ୍ନେହେ କାନନବାଳା ।

ଭ୍ରମି ବହୁ ଦୂର ବିଷମ ବନ୍ଧୁର

ଫୁଟି ପଡ଼ିଥିବ ପଥ ଶରମେ,

ଦାବାନଳ ତାପ ଅସହ୍ୟ ଅମାପ

ଭେଦିଥିବ ଯେବେ ପୁଣି ମରମେ ।

ଆତୁର ଅଧୀରେ ମହାନଦୀ ନୀରେ

ପଶିଥିବ ଯାଇ ସନ୍ତାପ ନାଶେ,

ଗିରି-ନିତମ୍ବନୀ ତରଙ୍ଗ-ହାସିନୀ

ଅଙ୍ଗ ଫୁଲିଥିବ ନବ ଉଲ୍ଲାସେ ।

କରି ଗତି ବକ୍ର ରଚି ଶତଚକ୍ର

କାହିଁ କେତେ ଗଣ୍ଡେ ଗିରିସଙ୍କଟେ,

ପଶ୍ଚିମ ମୁଖରେ ଯାଇ ଖଣ୍ଡଦୂରେ

ମିଳିଥିବ ‘ହୀରାଖଣ୍ଡ’ ନିକଟେ ।

ମହାନଦୀ ବକ୍ଷେ ଦ୍ୱୀପ ରମଣୀୟ

ସମ୍ବଲପୁରର ସୁଷମା ଖଣି,

ମଣ୍ଡିଥିଲା ଦିନେ ହୀରକ ଯାହାର

ପୁରାତନ ରୋମରାଜ୍ୟେ ବିପଣୀ ।

ସରିଛି ସମ୍ପଦ ଏବେ ହୀରାକୁଦ

ଉପେକ୍ଷିତ ଧନ ହୀନ ସମ୍ମାନ,

ଧୀବର-କୁମାରୀ ଗଣଇ ଲହରୀ

ଗାଏ କେବେ ପଦେ ବିସ୍ମୃତ ଗାନ ।

ନିଭୃତ ବିଜନ ଶ୍ୟାମ ଶୋଭାବନ

ପ୍ରକୃତି ସହଜ ଶୋଭା ପଟଳ,

ସେ କି ମହାନଦୀ- ପୁଣ୍ୟ-ତପ-ବେଦୀ

ଥିବ ବା ନିମିଷେ ତହିଁ ନିଶ୍ଚଳ ।

ଶୀତଳ ଶୀକର ଘେନି ହେ ସମୀର

କଲ କି ସମ୍ବଲପୁରେ ପ୍ରବେଶ ?

ନିଦାଘ-ବ୍ୟାକୁଳ ପୁରବାସୀ-କୁଳ

ହରିଥିବେ ତବ ପରଶେ କ୍ଲେଶ ।

ଅତି ପ୍ରିୟ ମୋର ସେ ସମ୍ବଲପୁର

ଅଛନ୍ତି ତ ତହିଁ ଭଲେ ସକଳ,

କଲା ଭାଷା ରକ୍ଷା ଧରି ସେ ଯେ କକ୍ଷା

ଗାଇବ ସେ ଚିର ଯଶ ଉତ୍କଳ ।

ଚମ୍ପକ ବରଣୀ ଚାରୁ ସୁହାସିନୀ

ଯହିଁ ଗୁଣବତୀ ପୁରଅଙ୍ଗନା,

ସ୍ୱଦେଶୀ ବସନେ ସ୍ୱଦେଶୀ ଭୂଷଣେ

ଦିଶେ ସଦା ତୋରା ପ୍ରୀତି-ପ୍ରସନ୍ନା ।

ମହାନଦୀ ନୀର ଶଇଳ ସମୀର

ସେବନ୍ତି ସ୍ୱଚ୍ଛନ୍ଦେ ତନୟେ ଯାର,

ଅଛି ମୋ ବିଶ୍ୱାସ ହେବ ସେ ଅବଶ୍ୟ

ସ୍ୱାଧୀନତା ରଣେ ଦୃଢ଼ ପ୍ରାକାର ।

ସମ୍ବଲପୁରର ଶୁଭ ସମାଚାର

ସୁଣାଅ ସଦୟେ ସମୀର ବାରେ,

ଉତ୍କଳ-ଜାହ୍ନବୀ ଚାରୁ ମହାନଦୀ

ପୁଣ୍ୟ ଅମ୍ବୁକଣା ଆଣ ମୋ ଦ୍ୱାରେ ।

ତାପିତ ମୋ ହୃଦ ଦିଅ ଶାନ୍ତି ମୁଦ

ଆତ୍ମୀୟ ସ୍ୱଜନ ବାରତା କହି,

ପରିହିତେ ବହ ପୁଣ୍ୟ ଗନ୍ଧବହ

ତେଣୁ ପଥ ଚାହିଁଅଛି ମୁଁ ରହି ।

ମୋ ନେତ୍ର ଆଗରେ ବିହରି ବାହାରେ

ଦୋଳାଉଛ ତରୁ ଶାଖା ପଲ୍ଲବ,

କେଉଁ ଅପରାଧେ ଦୋଷୀ ତବ ପାଦେ

ନ କର ମୋ ଠାରେ କରୁଣା ଲବ ।

ବନ୍ଦୀ ବୋଲି ମତେ କିବା ଘୃଣା-ନେତ୍ରେ

ଦେଖ କି ହେ ତେଣୁ ପାଶେ ନ ଆସ,

ଭେଦଜ୍ଞାନ ତବ ଲାଗେ ଅସମ୍ଭବ

ତୁମ୍ଭେ ଚରାଚର ବିଶ୍ୱ-ନିଶ୍ୱାସ ।

ସମାଜ ନିଷ୍ଠୁର କରେ ଯାକୁ ଦୂର

ସେ ନୁହେଁ ପ୍ରକୃତି ପ୍ରେମୁ ବାହାର,

ଗଗନେ ପବନେ ଚନ୍ଦ୍ରମା ତପନେ

ଜଳେ ଫଳେ ଫୁଲେ ତା ଅଧିକାର ।

ନରପ୍ରତି ନର କରେ ଅବିଚାର

ପ୍ରକୃତି ସକଳେ ଦେଖେ ସମାନ,

ହେ ମଳୟାନିଳ ସୁଗନ୍ଧ ଶୀତଳ

ପ୍ରବାହେ ପରଶ ମୋ ଦଗ୍ଧ ପ୍ରାଣ ।

କରୁଛି କୀର୍ତ୍ତନ ସଦା ତବ ଗୁଣ

ନିଖିଳ ଜଗତ ଜୀବ-ଜୀବନ,

ଅବହେଳେ ବେଳେ ଏଥି କାରାବିଳେ

ଛୁଇଁଯାଅ ମତେ ମୁକ୍ତ ପବନ ।

ଆସିଅଛ ଭ୍ରମି କେତେ ପୁଣ୍ୟଧାମେ

ଲଗାଇ ଦିଅ ମୋ ଶିରେ ପ୍ରସାଦ,

ସେ ପୁଣ୍ୟ ପରଶେ ଘୁଞ୍ଚୁ ଅବସାଦ

ଅପସରୁ ହୃଦୁଁ ମୋହ ପ୍ରମାଦ ।

ବନ୍ଦୀର ସନ୍ଧ୍ୟା-ଭାବନା

କାରାରେ ଜଣେ ବନ୍ଧୁଙ୍କ ବିୟୋଗବାର୍ତ୍ତା ଶୁଣିବା ପରେ

ଦେଖାଦିଅ ବାରେ

ପ୍ରେମର କି ଏହି ପରିଣାମ ?

ବିଶ୍ୱର ମିଳନ ଚିତ୍ର